وسواس کندن مو یک اختلال روانشناختی است که در برخی افراد مشاهده میشود. افرادی که به این اختلال دچار هستند، با کندن موی سر، ابرو، مژه و حتی ریش خود سعی در خالی کردن فشار و تنشهای روانی دارند. اختلال کندن مو در همه سنین شایع است و ربطی به جنسیت ندارد. در این مطلب قرار است با این اختلال بیشتر آشنا شویم و راههای مقابله با آن را بررسی نماییم.
تریکوتیلومانیا یا وسواس کندن مو چیست؟
وسواس کندن مو که با نام تریکوتیلومانیا (Trichotillomania) نیز شناخته میشود، یک اختلال وسواسی جبری و روانشناختی است. افرادی که به این اختلال دچار میشوند، در شرایط بحرانی اقدام به کندن موی سر، ابرو، مژه و یا ریش مینمایند. وسواس کندن مو یک کار غیر قابل کنترل و تکرار پذیر است و فرد در انجام آن اختیاری ندارد. به طوری که بیشتر این افراد نمیتوانند در برابر میل شدید کندن موهایشان مقاومت کنند. در برخی افراد این اختلال به قدری شدید است که منجر به تاسی بخشهای مختلفی از سر و یا بدن میشود. همین امر سبب افزایش اضطراب و کاهش اعتماد به نفس آنها میشود. خوب است بدانید بیشتر افرادی که به اختلال کندن مو دچار هستند، در دوران نوجوانی و بلوغ به این اختلال دچار شدهاند و با افزایش سن این عادت در آنها ریشه بیشتری پیدا کرده است.
علائم و نشانههای اختلال کندن مو
افرادی که به وسواس کندن مو دچار هستند، معمولا نشانههای رفتاری و جسمی مشابهی دارند. با مشاهده این رفتارها میتوان به وجود یا عدم وجود اختلال تریکوتیلومانیا در آنها پی برد. البته گاهی اوقات نمیتوان با دیدن چند نشانه فرد را مبتلا به این اختلال دانست. در این شرایط بهتر است به یک درمانگر مراجعه کرده و تشخیص تخصصی را بر عهده او سپرد. توجه داشته باشید تریکوتیلومانیا آزمایش خاصی ندارد و تنها از طریق یک سری نشانه قابل تشخیص است. فرد درمانگر از طریق صحبت با فرد تشخیص میدهد که آیا او دچار این اختلال شده است یا نه. از مهمترین علائم وسواس کندن مو میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- افرادی که به وسواس کندن مو دچار هستند، موهای ناحیه سر، مژه، ابرو و در آقایان ریش را بیشتر از سایر نقاط میکنند. زمانی که این نشانه به طور تکرارپذیر و مداوم باشد، یعنی فرد دچار اختلال کندن مو شده است.
- افراد مبتلا به تریکوتیلومانیا، پیش از کندن مو احساس تنش و فشار عصبی زیادی دارند.
- این افراد پس از کندن موها، حس رضایت و خوشایندی دارند و احساس آرامش درونی پیدا میکنند.
- به دلیل تکرار بیش از حد این موضوع، افراد دچار تریکوتیلومانیا دچار کاهش حجم مو میشوند که به خوبی قابل تشخیص است. همچنین برخی از این افراد دچار کچلی و تاسیهای موضعی میشوند.
- افراد مبتلا به تریکوتیلومانیا، در غلبه بر نکندن موهایشان ناتوان هستند و هرچقدر تلاش کنند قادر به غلبه بر این موضوع نیستند.
- این افراد پس از کندن موها، در ناحیه مو دچار سوزش و یا خارش میشوند.
عوامل افزایش دهنده وسواس کندن مو
با اینکه اختلال کندن مو در بسیاری از افراد شایع است، اما تا به حال دلیل خاص و قطعی برای این موضوع مطرح نشده است. بسیاری معتقدند تغییراتی که در عملکرد پیامرسانهای عصبی کنترل احساسات در مغز صورت میگیرد، منجر به اختلال تریکوتیلومانیا میشود. با این حال مهمترین عوامل زمینهساز وسواس کندن مو را میتوان شامل موارد زیر دانست:
- سابقه ژنتیکی در خانواده: بسیاری از افرادی که به اختلال تریکوتیلومانیا دچار هستند، یکی از اعضای نزدیک خانوادهشان مانند پدر، مادر، برادر یا خواهر به این اختلال دچار بوده است. از این رو زمانی که این وسواس در ژنتیک خانواده وجود داشته باشد، ممکن است سایرین را نیز درگیر نماید.
- سن: اختلال کندن مو بیشتر از سنین نوجوانی شروع میشود و تا دوران پیری نیز همراه فرد باقی میماند. البته در صورتی که این اختلال در همان سنین کم شناسایی شود و مورد درمان قرار بگیرد، فرد دیگر درگیر این اختلال نخواهد شد. بیشترین بازه سنی که این اختلال در آن مشاهده شده است، بین 10 الی 13 سالگی بوده است.
- استرس و اضطرابهای شدید: برخی افراد جهت فرار از استرس و اضطرابهای زندگی، دست به آسیبهایی به خود میزنند. افرادی هم که به وسواس کندن مو دچار هستند، در شرایطی که دچار استرس و اضطرابهای شدید شدهاند، به این کار روی آوردهاند. فشارهای روانی پیدرپی سبب افزایش ابتلای افراد به این اختلال شده و آن را تشدید کرده است.
- ابتلا به سایر بیماریهای روانی: افراد مبتلا به تریکوتیلومانیا ممکن است دچار بیماریهای روانی دیگری نیز مانند افسردگی و اختلال وسواس اجباری هم باشند. این موارد سبب تشدید وسواس کندن مو میشود.
- آسیبهای روحی روانی دوران کودکی: برخی افراد مبتلا به تریکوتیلومانیا، در کودکی آسیبهای عاطفی و روحی را پشت سر گذاشتهاند. برای همین در سنین نوجوانی این آسیبها خود را به صورت اختلال کندن مو نشان میدهد.
عوارض کندن مو چیست؟
وسواس کندن مو دارای عوارضهای زیادی است که باعث ایجاد یک سری مشکلات برای زندگی فرد میشود. از مهمترین عوارض وسواس کندن مو میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
-
مشکلات گوارشی
برخی افراد مبتلا به تریکوتیلومانیا عادت به خوردن موهای خود دارند. این افراد با این کار به دستگاه گوارش خود آسیب وارد میکنند و در دراز مدت دچار بیماریهای گوارشی میشوند.
-
وارد شدن آسیبهای جدی به پوست سر و موها
کندن موها به پوست آن ناحیه آسیب زیادی وارد میکند و فرد را دچار سوزش و خارشهای زیادی میکند. حتی گاهی اوقات این عمل باعث ایجاد زخم و عفونت نیز میشود. از این رو این عمل در دراز مدت سبب آسیبهای جدی به ریشه موها شده و ممکن است مو دیگر در آن ناحیه رشد نکند.
-
ایجاد مشکلات عاطفی در فرد
افراد مبتلا به وسواس کندن مو به تدریج دچار مشکلات و بیماریهای عاطفی میشوند و اعتماد به نفسشان کاهش پیدا میکند. این افراد به دلیل مشکلاتی که در ناحیه مو و ظاهرشان ایجاد میشود، از قرارگیری در جمع خودداری میکنند و به تدریج منزوی میشوند.
با توجه به مشکلات و عوارض کندن مو، بهتر است این مشکل خیلی زود شناسایی شود و برای درمان آن اقدام گردد. در ادامه به درمان اختلال کندن مو اشاره خواهیم داشت.
بیماریهای همراه با وسواس کندن مو
برخی از افرادی که به وسواس کندن مو دچار هستند، به بیماریهای دیگری نیز دچار میباشند. برای مثال بیماریهایی چون افسردگی و یا اختلالات در خوردن غذا از جمله اختلالات مهمی است که ممکن است یک فرد درگیر با وسواس کندن مو به آنها دچار باشد. همچنین اختلالات شخصیتی مانند اختلال شخصیت خود شیفته، اختلال شخصیت مرزی و اختلال شخصیت وسواسی مجبور نیز میتواند با وسواس کندن مو همراه باشد.
وسواس کندن مو را چگونه درمان کنیم؟
عدهی زیادی از افراد مبتلا به تریکوتیلومانیا، این عارضه را جدی نمیگیرند و به دنبال درمان آن نمیروند. بهتر است افراد خانواده با مشاهده این فرد، برای درمان او اقدام کنند و به سراغ یک فرد متخصص در این زمینه بروند. در اینجا به بهترین روش درمان وسواس کندن مو اشاره کرده و روشهای موثر در این زمینه را بیان خواهیم کرد.
-
درمان کندن مو با رفتار درمانی
از شیوههای درمان اختلال تریکوتیلومانیا، رفتار درمانی است. در این شرایط فرد درمانگر به فرد درگیر اختلال کمک میکند تا موقعیتهای اضطراب و استرسزا در خود را بشناسد و بتواند آنها را کنترل نماید. در روش رفتار درمانی، از یک شیوه رفتاری جایگزین استفاده میشود. برای مثال به فرد گفته میشود در زمانی که تنش و استرس زیادی را در خود احساس میکند، به جای کندن مو به کارهایی چون فشردن خمیر بازی، مشت کردن دست و غیره بپردازد. تشخیص نوع رفتار جایگزین به نظر درمانگر و میزان شدت اختلال بستگی خواهد داشت.
-
درمان کندن مو با دارو درمانی
یکی دیگر از راههای مقابله با اختلال تریکوتیلومانیا، دارو درمانی است. در این روش فرد درمانگر بر اساس شدت اختلال، داروهایی را برای فرد تجویز میکند. البته داروی خاصی برای وسواس کندن مو وجود ندارد و تنها از داروهای ضد افسردگی و اضطراب برای این اختلال استفاده میشود. برای همین است که تجویز دارو باید توسط روانپزشک صورت گیرد و نباید به طور خودسرانه اقدام به مصرف آن کرد. داروهای تجویز شده برای درمان کندن مو، باید به طور مرتب و طبق دوزهای تعیین شده مصرف شوند تا نتیجه موثری داشته باشد.
-
درمان کندن مو با روان درمانی
منظور از روان درمانی این است که ریشه اختلال در فرد شناسایی شود تا بتوان از آن طریق برای درمان اقدام کرد. روان درمانی نیز یکی از بهترین روشهای درمان وسواس کندن مو است و نقش خوبی در کنترل و بهبود آن دارد. این روش باید توسط یک درمانگر حرفهای انجام شود تا علائم آزاردهنده درونی فرد به خوبی شناسایی شوند.
چند تکنیک آرام سازی برای دوری از وسواس کندن مو
برای اینکه بتوانید به شخصی که به وسواس کندن مو دچار است کمک کنید، میتوانید این تکنیکها را به او آموزش دهید.
- زمانی که دست برای کندن مو به سمت بالا حرکت میکند، به انجام یک کار دیگر پرداخته شود. برای مثال فرد به جای دست بردن در موهای خود، به نقاشی بپردازد تا از فکر کندن موهایش دور شود.
- کندن مو معمولا با میل به تحریک پوست سر، لبها و دندانها همراه است. برای ایجاد تحریک حسی میتوان از روشهای دیگری چون شستن سر، جویدن تنقلات، نخ دندان کشیدن و غیره استفاده کرد.
- توپهای ضد استرس نیز میتوانند کمک بزرگی به این افراد کنند. به این صورت که توپ را در دست گرفته و با فشار دادن آن، سعی در تخلیه تنش انگشتان کنند.
- در صورتی که اختلال به حد بالایی برسد، میتوان از یک دستمال یا عرقچین برای پوشش سر استفاده کرده و از طریق آن مانعی میان دست و موهای سر ایجاد کرد.
- اگر فرد در شرایط بدی قرار داشته باشد، بهتر است از دوش آب گرم یا سرد استفاده کرده تا از این طریق میزان استرس و اضطراب خود را کاهش دهد.
- با تنفس عمیق داشتن و توجه بر روی دم و بازدم، میتوان میزان فشارهای عصبی را تا حدودی کاهش داد.
- در صورتی که موها را آغشته به موادی چون ژل کرد، کندن آنها به دلیل لغزنده شدن کمی مشکل میگردد. برای همین افراد مبتلا به اختلال وسواس کندن مو، میتوانند از این روش نیز استفاده نمایند.
- یادداشت برداری و ثبت موقعیتهای برانگیزاننده میل به کندن مو نیز میتواند در این زمینه موثر باشد. برای مثال اگر فرد همیشه در ساعات خاصی به این کار میپردازد، میتواند آن زمان را به یک کار سرگرم کننده اختصاص دهد تا از فکر کندن موهایش دور شود.
- از آنجایی که بیشتر افراد در شببیداری دچار اختلال کندن مو میشوند، بهتر است از مصرف مواد کافئیندار در ساعات قبل از خواب خودداری کنند تا بتوانند بهتر به خواب روند.
- راه دیگر تکرار یک جمله، شعر و عبارت تا زمان برطرف شدن مشکل است. برای این کار عبارت را برای چند بار با صدای بلند تکرار کنند تا تکانه برطرف شود.
- این دسته از افراد میتوانند برای خود یک سری اهداف کوتاه مدت و واقع بینانه تنظیم کنند. برای مثال بیان کنند که تا پنج ساعت آینده موهای خود را نمیکنم. این کار را باید تکرار کرده و بازههای زمانی را افزایش دهند. حال اگر در این زمینه موفق نبوده و نتوانند در برابر وسوسه کندن موهای خود فایق آیند، نباید خود را سرزنش کنند.
آیا میتوان از اختلال وسواس کندن مو پیشگیری کرد؟
از آنجایی که این اختلال ناشی از فشارهای عصبی و تنشزا است، راه پیشگیری ندارد. تنها کاری که در این مورد میتوان انجام داد این است که فرد از موقعیتهای استرسزا دوری کند و خود را در شرایطی که دچار حمله عصبی میشود، قرار ندهد.
جمع بندی
اختلال تریکوتیلومانیا یا همان وسواس کندن مو، یک اختلال نادر است که در برخی افراد دیده میشود. بسیاری از افرادی که به این وسواس دچار میشوند، از درمان آن اطلاعی ندارند و آن را نادیده میگیرند. در صورتی که با درمان به موقع تریکوتیلومانیا، میتوان آن را برطرف کرده و از بروز آن در سنین پیری جلوگیری کرد. افرادی که به وسواس کندن مو دچار هستند، اغلب تمایل زیادی برای کندن موی سر، ابرو، ریش و مژه خود دارند. این افراد باید سریعا به یک درمانگر مراجعه کنند و تحت درمان قرار بگیرند. از راههای درمان کندن مو میتوان به روان درمانی، دارو درمانی و رفتار درمانی اشاره کرد.